" လား " " လာ " ကိစၥ (ရခိုင္သဒၵါ)
---------------------------------------
ရကၡိဳင့္ဘာသာစကားထဲမွာ သဒၵါစကားလံုး သံုးမ်ဳိး

အခုတင္ျပဖို ့ျဖစ္ေတ ရခိုင့္သဒၵါအမ်ဳိးအစားေရ ရခိုင္ျပည္ေျမာက္ပိုင္းဘာသာစကားကိုအၿခီခံပနာ တင္ျပထားစြာျဖစ္ပါေရ။ ေယနန္႔ ေတာင္ပိုင္းအသံုးအႏံွဳးတိနန္႔ အကြာအဝီးဟိပါေရ။ လိုအပ္စြာကို ျဖည့္ပီးကတ္ပါ။ ရခိုင္ဘာသာစကားမွာ သဒၵါစကားလံုးအမ်ဳိးအစားကို ဘာသာေဗဒပညာသွ်င္ရို ့က ( ၃ ) မ်ဳိးရာဟိေရလို႔ ရီြးသားကတ္ပါေရ။ ယင္းသံုးမ်ဳိးမွာ -
၁။ နာမ္
၂။ ႀကိယာ
၃။ ဝိဘတ္ ျဖစ္ပါေရ။

နာမ္လို႔ ဇာပိုင္သတ္မွတ္ကတ္ပါလဲဆိုစြာ ၾကည့္ကတ္ပါေမ။ နာမ္ေရ ႀကိယာထက္ စကားလံုးဦးေရမ်ားပါေရ။ ဇာတြက္လဲဆိုေက ရခိုင္ဝါက်တခုမွာ နာမ္ပုဒ္ဆိုစြာ မပါမျဖစ္ပါရပါေရ။ ယင္းပိုင္ပါေရခါ နာမ္ပုဒ္တိေရ ဝါက်တခုတည္းမွာ မကန္ပါႏိုင္ပါေရ။ အကန္႔အသတ္မဟိ ပါႏိုင္ပါေရ။ ေယတာလည္း ႀကိယာက်ေက တပုဒ္ရာပါစြာ တိြရပါေရ။ ေယနန္႔ နာမ္ပုဒ္ကမ်ားၿပီးေက ႀကိယာပုဒ္က နည္းျခင္းျဖစ္ပါေရ။

နာမ္

ေကာင္းပါပ်ာယ္၊ ရကၡိဳင္စကားမွာ နာမ္ကို ဇာပိုင္သတ္မွတ္စစ္ဆီးပါဖို႔လဲ။ တခ်က္ၾကည့္ကတ္ပါေမ။
နာမ္လို ့သိရေအာင္ -

( က ) " .... လား၊ .... လား " ကြက္လပ္အစံုနန္႔
( ခ ) " .... လာ၊ .... လား " ကြက္လပ္အစံု
ကိုအသံုးျပဳလို႔ စီးစစ္ၾကည့္ေက၊ ယင္းကြက္လပ္မွာ အစမ္းကိုအသံုးျပဳလို႔ တနည္းဝင္ေရာက္ျဖစ္တည္ႏိုင္ေက၊ အမီးဝါက်အစံု ျဖစ္လားေက နာမ္လို႔ ဆိုႏိုင္ပါေရ။

ရခိုင္စကားမွာ ...

(ဦး၊ ေၾကာင္၊ ၿမိဳ ့၊ ရြာ၊ ေက်ာင္း၊ အိမ္၊ အင္း၊ အိုင္၊ မီး၊ ရီ၊ ေလာင္း၊ သမၺန္၊ ၿခီေထာက္၊ မ်က္ႏွာ)
စသည္ ... စသည္ ...

( က )
ဦးလား၊ ေၾကာင္လား
ၿမိဳ႕လား၊ ရြာလား
ေက်ာင္းလား၊ အိမ္လား
အင္းလား၊ အိုင္လား
မီးလား၊ ရီလား
ေလာင္းလား၊ သမၺန္လား
ၿခီေထာက္လား၊ မ်က္ႏွာလား

ဆိုၿပီးေက တိြရပါေရ။ တခါက အထက္ကေဖာ္ျပေရ ကြက္လပ္အစံုကို ရွိေနာက္ျပန္ၾကည့္ေက -

( ခ )
ေၾကာင္လာ၊ ဦးလား
ရြာလာ၊ ၿမိဳ ့လား
အိမ္လာ၊ အင္းလား
ရီလာ၊ မီးလား
သမၺန္လာ၊ ေလာင္းလား
မ်က္ႏွာလာ၊ ၿခီေထာက္လား
ဆိုၿပီးတိြရပါေရ။
ေအမွာေျပာစရာဟိစြာကေတာ့ " ... လာ " လို ့အမီးဝါက်ကိုသံုးစြာ ေျမာက္ပိုင္းရခိုင္တိမွာရာ တိြရပါေရ။ ေတာင္ပိုင္းရကၡိဳင္ဘာသာစကားမွာေတာ့ခါ ပံုစံ ( က ) ကြက္လပ္စံုကိုရာ တိြရပါေရ။ ပံုစံ ( ၂ ) ကြက္လပ္စံုကိုမတိြရပါ။

ႀကိယာ

ႀကိယာဆိုစြာ ရခိုင့္သဒၵါစကားလံုးအမ်ဳိးအစား ( ၃ ) မ်ဳိးအနက္ တခုျဖစ္ပါေရ။ ႀကိယာကို နာမ္နန္႔ယွဥ္လို႔ ဝါက်တည္ေဆာက္မွဳမွာ အသံုးခံရမွဳကို အၿခီခံပ်ာ သတ္မွတ္ပါေရ။

ရခိုင္စကားဟိ ႀကိယာကိုသတ္မွတ္စီးစစ္ေတအခါ ပံုစံကြက္တိကိုသံုးပနာ စမ္းသပ္ႏိုင္ပါေရ။ အသံုးျပဳေရကြက္လပ္မွာ " ... လာ၊ ... လား " ျဖစ္ပါေရ။ အစမ္းသပ္ခံစကားေရ ယင္းကြက္လပ္မွာဝင္ေရာက္ျဖစ္တည္ႏိုင္လို႔ ျဖစ္လာေရစကားလံုး၊ အစီအစိုင္က်ေရ အမီးဝါက်၊ အစမ္းသပ္ခံစကားလံုးကို ႀကိယာလို႔သတ္မွတ္ႏိုင္ပါေရ။

ရခိုင္စကား -

( က ) " စား၊ လား၊ ၾကည့္၊ ျမင္၊ စီး၊ နင္း "
( ခ ) " ခ်က္၊ ျပဳတ္၊ တိုက္၊ ခၽြတ္၊ သတ္၊ ပုတ္ "
( ဂ ) " သနား၊ ၾကင္နာ၊ ေစာ္ကား၊ ပုတ္ခတ္ "

တိကို တိြႏိုင္ပါေရ။

ႀကိယာေနာက္က အမီးဝါက်ဝိဘတ္ (လာ) ကိုသံုးေရပိုင္၊ (လား) ကိုလည္း သံုးစြာကိုတိြရပါေရ။

( က ) စားလာ၊ လားလာ၊ ၾကည့္လာ၊ ျမင္လာ၊ စီးလာ၊ နင္းလာ
( ခ ) ခ်က္လာ ၊ ျပဳတ္လာ၊ တိုက္လာ၊ ခၽြတ္လာ၊ သတ္လာ၊ ပုတ္လာ။
( ဂ ) သနားလာ၊ ၾကင္နာလာ၊ ေစာ္ကားလာ၊ ပုတ္ခတ္လာ။

ေဖာ္ျပပါအမီးဝါက်မွာ (လာ) ေရ ႀကိယာေနာက္ဆက္က်နီစြာကို တိြရပါဖို႔။

အမွတ္ ( က ) ကိုၾကည့္ပါ။

(စားေရ၊ လားေရ၊ ၾကည့္ေရ၊ ျမင္ေရ) လို႔ တိြရပါေရ။ ယင္းေနာက္က အမီးဝါက်ဝိဘတ္ (လာ) ကို ထည့္ေရအခါ ႀကိယာေနာက္ဆက္ (ေရ) ေပ်ာက္လားပါေရ။

ထိုနည္းပါပ်ာ၊ အမွတ္ ( ခ ) မွာ (ခ်က္၊ ျပဳတ္၊ တိုက္၊ ခၽြတ္၊ သတ္၊ ပုတ္) ေနာက္က အမီး၀ါက်၀ိဘတ္ (လာ) ကိုထည့္ေရအခါ ႀကိယာေနာက္ဆက္ (ေတ) ေပ်ာက္္လားပါေရ။

အမွတ္ ( ဂ ) (သနားေရ၊ ၾကင္နာေရ၊ ေစာ္ကားေရ၊ ပုတ္ခတ္ေတ) ဆိုၿပီးေက ႀကိယာေနာက္ဆက္ (ေရ၊ ေတ) ေပ်ာက္နီစြာကို တိြရပါေရ။

အကယ္၍ရာ ႀကိယာေနာက္ဆက္မက်ေပ်ာက္ဘဲ အမီးဝါက်လုပ္ေက (လာ) ဆိုေရအမီးဝါက်ဝိဘတ္အစား (လား) ဆိုၿပီးေက ေျပာင္းသံုးပါေရ။ ဥပမာ -

အမွတ္စဥ္ ( က )

(စားလာ) အစား (စားေရလား)
(လားလာ) အစား (လားေရလား)
(ၾကည့္လာ) အစား (ၾကည့္ေရလား)
(ျမင္လာ) အစား (ျမင္ေရလား)
(စီးလာ) အစား (စီးေရလား)
(နင္းလာ) အစား (နင္းေရလား)

ဆိုၿပီးေက (လာ) ကနီ (လား) ကိုေျပာင္းလားစြာ တိြရပါေရ။ အမွတ္စဥ္ ( ခ ) မွာက်ေက ႀကိယာေနာက္ဆက္ (ေတ) က ႀကိယာေနာက္က ဝင္လာေရအခါ အမီးဝါက်ဝိဘတ္ (လာ) ကနီ (လား) ကိုေျပာင္းလားပါေရ။

အမွတ္စဥ္ ( ဂ ) မွာလည္း ၎အတိုင္းပါရာ။ (ေရ) နန္ ့ (ေတ) ဝင္လာေက ႀကိယာေနာက္ဆက္ (လာ) ကနီ (လား) ေျပာင္လားစြာ တိြရပါေရ။ ႀကိယာေနာက္ဆက္ကိုမျဖဳတ္ဘဲနန္႔ အမီးဝါက်လုပ္ေတခါ အမီးဝါက်ဝိဘတ္ေရ (လား) လို႔ ေျပာင္းလားေရသေဘာျဖစ္ပါေရ။ (ေရ၊ ေတ) ႐ို႕ပိုင္ (ေမ၊ ဖို႔) ကို ႀကိယာေနာက္ဆက္အျဖစ္သံုးႏိုင္ပါေရ။ ေယနန္႔ ေဖာ္ျပပါ ( ... လာ၊ ... လား) ပံုစံကြက္လပ္မွာထည့္သြင္းလို႔ ဝင္ေရာက္ျဖစ္တည္ႏိုင္ေက (ႀကိယာ) လို႔ သတ္မွတ္ႏိုင္ပါေရ။

ဝိဘတ္

ရကၡိဳင္သဒၵါမွာ (ဝိဘတ္) ကို (နာမ္) နန္႔ (ႀကိယာ) ပိုင္ ဖြဲ႕စည္းပံုအရ အမ်ဳိးအစားခြဲၿပီး ေလ့လာဖို႔မလိုလို႔ ဆိုပါေရ။ ဇာတြက္လဲဆိုေက (ဝိဘတ္) ဆိုစြာ ဧကဝဏၰတိရာျဖစ္ေတ။ ဝဏၰတခုထက္ပိုေကလည္း (ဝိဘတ္) တိရာျဖစ္ကတ္ေတ။ ဝိဘတ္တြဲအတြင္းဟိ ဝိဘတ္တိကို နီရာေျပာင္းလို႔ ရစြာလည္းဟိ၊ မရစြာလည္းဟိပါေရ။ ေယနန္႔ ဝိဘတ္ကို (နာမ္၊ ႀကိယာ) တိပိုင္ ဖြဲ႕စည္းပံုအရေလ့လာလို႔မရေကာင္းဆိုစြာ ျဖစ္ပါေရ။ ရခိုင္စကားမွာ (နာမ္) နန္႔ (ႀကိယာ) မွအပ က်န္စကားလံုးတိနန္႔ (ရိွဆက္၊ ၾကားဆက္၊ ေနာက္ဆက္) တိကို (ဝိဘတ္) လို႔ သတ္မွတ္ႏိုင္ပါေရ။

(ဝိဘတ္) ဆိုစြာ သဒၵါအနီနန္႔ အျခား (နာမ္၊ ႀကိယာ) တိကို ကူပံ့ပီးရေရ စကားလံုးအမ်ဳိးအစားရာျဖစ္ေတ။ (နာမ္) နန္႔ (ႀကိယာ) ပိုင္ အပြင့္စကားလံုးမဟုတ္၊ အပိတ္စကားလံုးအမ်ဳိးအစားတိျဖစ္ေတ။ အရီြအတြက္ပံုသီကားက်ျဖစ္ေတ။ ေယနန္႔ (နာမ္၊ ႀကိယာ) ရို႕၏ အရီြအတြက္ထက္ နည္းေရ။ ရခိုင္စကားမွာ (ဝိဘတ္) အမ်ဳိးအစားက အကန္႔အသတ္နန္႔ရာဟိစြာ တိြရေရ။ ေယနန္႔ (ဝိဘတ္) တခုခ်င္းကို သဒၵါတာဝန္တခုစီနန္႔ သတ္မွတ္လို႔မရ။ ဝိဘတ္တခုမွာ သဒၵါတာဝန္တခုထက္ပိုၿပီး ဟိႏိုင္ပါေရ။ ေယနန္႔ ရခိုင္စကားမွာ (ဝိဘတ္) ကို သတ္မွတ္ရဖို႔ဆိုေက -

(ဝိဘတ္) ဆိုစြာ (နာမ္) ကိုျဖစ္စီ၊ (ႀကိယာ) ကိုျဖစ္စီ သဒၵါအရဆက္စပ္မွဳမဟိဘဲ မိမိဘာသာသီးျခား လြတ္လပ္စြာမရပ္တည္ႏိုင္ေရ စကားလံုးအမ်ဳိးအစားရာျဖစ္ေတ၊ တနည္းပုဒ္ဖြဲ႕ရာမွာျဖစ္စီ၊ ပုဒ္တိကိုေပါင္းစပ္လို႔ ဝါက်ဖြဲ႕ရာမွာျဖစ္စီ သဒၵါတာဝန္အရ ပါဝင္အသံုးခံရေရ စကားလံုးအမ်ဳိးအစားရာျဖစ္ေတဆိုၿပီး သတ္မွတ္ႏိုင္ပါေရ။

ပံုစံျပရဇို႔ဆိုေက ရခိုင္စကားဟိ (နန္႔၊ လို႔၊ က၊ ကို၊ ေရ၊ ေတ၊ ေမ၊ ေၾကာင့္၊ စြာ၊ မွာ) အစဟိေရစကားလံုးတိေရ (ဝိဘတ္) တိျဖစ္ကတ္ေတ။ ေအ (ဝိဘတ္) တိကို သဒၵါတာဝန္အရခြဲေက (ဝါက်ဖြဲ႕ရာမွာျဖစ္စီ၊ ပုဒ္ဖြဲ႕ရာမွာျဖစ္စီ၊ ဆက္စပ္ပီးရေရ စကားလံုးတိ) လို႔ သတ္မွတ္ႏိုင္ပါေရ။

ယင္း (ဝိဘတ္) နန္႔အတူ (ဝိဘတ္) လို႔သတ္မွတ္ထားေရ (ရွိဆက္၊ ၾကားဆက္၊ ေနာက္ဆက္) တိကို စကားလံုးပြါးယူရာမွာ အဓိကအသံုးျပဳေရ (ဝိဘတ္ကြဲ) မ်ားျဖစ္ေတလို႔ ယူေမဆိုေက ယူႏိုင္ပါေရ။

အသင္ႏွလံုးသြင္းၿပီး လိုစြာျဖည့္၊ ပိုစြာျဖဳတ္ကတ္ပါလို႔။

ခ်မ္းၿမိပါစီ ... ။

(အသွ်င္ဇယႏၲေဗာဓိ)

ဝန္ခံခ်က္
ေမာင္ကိုေလး ( မဟာဝိဇၨာ ) ၏ ျမန္မာသဒၵါ ( ဘာသာေဗဒေလ့လာခ်က္ ) ပါရဂူဘြဲ႕အတြက္ တင္သြင္ေရက်မ္း ၂၀၀၃၊ မတ္လကို အမွီျပဳပါေရ။


(ရကၡိတ႐ို႕ဆံုရပ္ၿမီဘေလာ့မွ)